مرکز ملی فضای مجازی دستورالعمل سامان‌دهی بات‌ها و ربات‌ها را ابلاغ کرد

به‌گزارش روابط‌عمومی مرکز ملی فضای مجازی، دکتر سیدهادی سجادی، معاون اقتصادی و تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی، اعلام کرد دستورالعمل سامان‌دهی بات‌ها و ربات‌ها باتوجه‌به ضوابط فنی و اجرایی مرتبط با تحقق الزامات شبکه‌ی ملی اطلاعات ابلاغ شده است. دکترسجادی، درباره‌‌ی فواید بات‌ها و ربات‌ها در فضای مجازی، به خودکارسازی فعالیت‌ها و شیوه‌های ارائه‌ی خدمات برای تسریع و تسهیل فرایندهای اجرایی کسب‌و‌کارها اشاره کرد. به‌گفته‌ی سجادی، درکنار ویژگی‌های مثبت بات‌ها، باید به استفاده‌ی نادرست، خلاف قوانین، هنجارشکن و آسیب‌رسان از آن‌ها نیز توجه کرد. در همین زمینه، کمیسیون عالی تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی بات‌ها و ربات‌ها را در فضای مجازی سامان‌دهی و در این زمینه دستورالعملی ابلاغ کرده است.

بات یا ربات عاملی نرم‌افزاری است که به‌صورت خودکار یا فرمان‌پذیر می‌تواند وظایف از‌پیش‌تعیین‌شده مانند جمع‌آوری اطلاعات و انتشار محتوا و ارائه‌ی انواع خدمات در درگاه‌های مختلفی همچون پلتفرم‌های پیام‌رسان‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند و سرویس‌دهنده‌های ایمیل را انجام دهد.

معاون اقتصادی و تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی در توصیف این دستورالعمل به وجوه حمایتی و وجوه مرتبط با کاهش خطرهای استفاده از بات‌ها و ربات‌ها اشاره کرد. وی این دستورالعمل را برای حمایت و تقویت فرصت‌های ایجاد‌شده به‌واسطه‌ی استفاده از بات‌ها و پیشگیری و مواجهه و غلبه بر تهدیدات و عوارض منفی این حوزه ضروری دانست و اعلام کرد که این دستورالعمل پس از بررسی‌های کارشناسی و دریافت دیدگاه‌های دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط، در کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور تصویب شده است.

به‌گفته‌ی سجادی براساس این دستورالعمل، اقدامات مرتبط با بات‌های منتشرکننده‌ی محتوا، بات‌‌های جمع‌آوری‌کننده‌ی محتوا، بات‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات غیرمحتوایی، بات‌های خرید انبوه و بات‌های مخل امنیت سایبری تعیین شده است و دستگاه‌های مرتبط نیز تقسیم کار ملی را برای دریافت برنامه‌های عملیاتی انجام داده‌اند. متن این دستورالعمل در سایت مرکز ملی فضای مجازی دردسترس است؛ درادامه به ذکر مهم‌ترین موارد طرح‌شده در این دستورالعمل می‌پردازیم.

نظارت بات‌های زیر به‌مرور برعهده‌ی نهادهای مختلف گذاشته شده و مواردی باید توسط آن‌ها تعریف و تببین شود:

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

• بات منتشرکننده‌ی پیامک انبوه: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات وظیفه‌ی تدوین ضوابط مرتبط با نظارت و ارزیابی عملکرد اپراتورها در ساماندهی پیامک‌های انبوه را برعهده دارد. این وزارتخانه همچنین باید گزارش عملکرد اپراتورها را در این رابطه منتشر سازد و کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات نیز باید تخطی‌گران را مجازات کرده و آن را اعلام نماید. ایجاد سامانه‌های هوشمند تشخیص پیامک انبوه که خارج از ضوابط منتشر می‌شوند و همچنین تعیین، اعلام و اعمال اقدامات تنبیهی محدودساز درخصوص سوءاستفاده‌کنندگان نیز از وظایف این وزارت‌خانه است.
• بات منتشرکننده‌ی رایانامه‌ی انبوه: ارزیابی عملکرد ارائه‌دهندگان خدمات ایمیل در ساماندهی بات‌های منتشرکننده‌ی ایمیل‌های انبوه به‌صورت دوره‌ای از دیگر وظایف این وزارتخانه است. وزارت ارتباطات همچنین موظف به تدوین سامانه‌ای مرتبط برای رسیدگی به اسپم‌ها و دریافت ایمیل‌ها مضر برای کاربران است.
• بات خزش‌گرهای سکوهای مختلف مانند پیام‌رسان‌ها: تدوین و انتشار ضوابط و شرایط فنی خزش خزشگرهای خارجی در ابر اینترنتی گسترده در کشور و تدوین و ابلاغ دستورالعمل ساماندهی خزشگرهای داخلی و ارائه‌ی گزارش‌های دوره‌ای از عملکرد خزشگرهای سکوها در کانال‌ها و گروه‌های پیامرسان‌های اجتماعی از وظایف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است.

• بات‌های ارائه دهنده‌ی خدمات غیرمحتوایی: اعلام موارد ممنوعیت و ضوابط مقابله با تولید و به‌کارگیری بات‌هایی که بدون رضایت کاربران در زمینه‌ی عضوگیری اجباری در انواع خدمات، نمایش تبلیغات و افزایش آمار ارجاع فعالیت می‌کنند، برعهده‌ی وزارت ارتباطات است.

وزارت فرهنگ و ارشاد و اسلامی

• بات منتشرکننده‌ی محتوای انبوه در پیام‌رسان‌های اجتماعی: وزارت فرهنگ باید اقدامی برای شناسنامه‌دار شدن بات‌ها و عرضه‌کنندگان پنل‌های مدیریت آن‌ها تدوین کند. همچنین باید یک نماینده‌ی قانونی و دفتر رسیدگی به شکایات عمومی و حاکمیتی نسبت به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی در داخل کشور تدوین شود. تعیین ضوابط مرتبط با ممنوعیت استفاده از بات‌های گمنام‌ساز انتشار محتوا و اخبار در کانال‌ها و گروه‌های فعال در پیام‌رسان‌های اجتماعی نیز باید در دستور کار قرار گیرد و عملکرد پلتفرم‌ها در ساماندهی این نوع بات‌ها به‌صورت دوره‌ای انجام شود. وزارت ارشاد همچنین باید با تدوین سازوکاری، مانع از اثرگذاری نهادهای خارجی یا گروه‌های معاند بر افکار عمومی با استفاده از بات‌های شبکه‌های اجتماعی ازطریق انتشار اخبار و اطلاعات جعلی شود. وزارت فرهنگ همچنین لازم است که یک سامانه‌ی هوشمند تشخیص تخطی برای ارائه‌ی گزارش عملکرد دوره‌ای ایجاد کند.
• پوش نوتیفیکیشن‌ها: تدوین و اعلام ضوابط مرتبط با فعالیت ارائه‌دهندگان خدمات اعلانات کوتاه ازجمله مواردی مانند فروش پنل به‌شرط احراز هویت کاربران تجاری؛ ایجاد رویه‌های حذف و اصلاح پیام‌های نامناسب و غیرقانونی و ایجاد سازوکارهای برخورد با موارد تخطی نیز در این دسته قرار می‌گیرد و از وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. تدوین و اعلام ضوابط مرتبط با مسئولیت سکوها و ارائه‌دهندگان خدمات اعلانات کوتاه، درصورت بروز جرائم و موارد خالف قوانین و مقررات نیز زیرنظر این وزارتخانه قرار دارد. همچنین تدوین و انتشار دستورالعمل ساماندهی اعلانات کوتاه با درنظرگرفتن مواردی چون لزوم موافقت کاربر با دریافت پیام از بات، امکان انصراف کاربر از دریافت خدمات و تعیین سقف نمایش اعلانات در راستای عدم تبدیل به اسپم و نیز تطابق با الزامات ابلاغی زمینه نیز از وظایف وزارت‌خانه‌ی فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
• بات‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات غیرمحتوایی: بخشی از مسئولیت بات‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات غیرمحتوایی برعهده‌ی وزارت ارشاد قرار گرفته است که از میان آن‌ها می‌توان به اعلام موارد ممنوعیت استفاده از بات‌ها در دستک‌اری و جهت‌دهی افکار عمومی مانند نظرسنجی انتخاباتی و فروش کالا و دستورالعمل ساماندهی‌ چت بات‌ها و ایجاد یک سامانه‌ی رسیدگی به شکایات در خصوص چت‌بات‌ها اشاره کرد.

وزارت صنعت، معدن و تجارت

• بات‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات تجاری: این وزارت‌خانه مسئولیت اعلام ممنوعیت‌های لازم درباره‌ی خرید اینترنتی از این بات‌ها (مانند خرید خودرو، خرید بلیط اعم از بلیط هواپیما، قطار و غیره یا بلیط رویدادهایی چون کنسرت، تئاتر و رویدادهای ورزشی) را برعهده دارد و همچنین موظف است الزامات داشتن ای‌نماد و مجوز درگاه بانکی را برای بات‌ها تعیین کند. ارائه‌ی عمومی گزارش‌های دوره‌ای از کشف و برخورد با کاربرد بات‌های خرید انبوه از دیگر وظایف این وزارت‌خانه است.

وزارت کشور

تدوین و اعلام ضوابط مرتبط با ممنوعیت استفاده از بات‌ها در تبلیغات سیاسی و فرآیندهای انتخاباتی توسط تمامی ذی‌نفعان و فعالان عرصه‌ی انتخابات از وظایف وزارت کشور است.

نظارت بر بات‌هایی که با امنیت سایبری در ارتباط هستند نیز در دستورالعمل مرکز ملی فضای مجازی تقسیم ملی شده است؛ همچنین تأکید شده که یک ماه پس از زمان ابلاغ این دستورالعمل کلیه‌ی دستگاه‌های صاحب نقش، موظف به ارسال برنامه‌ی عملیاتی و ارائه‌ی زمان‌بندی برای تحقق موارد تکلیف‌شده به مرکز ملی فضای مجازی هستند. تمام این بات‌ها به‌طور کلی باید مواردی مانند هنجارهای انتشار محتوای انبوه و الزامات مرتبط با ممنوعیت خزش در پروفایل‌های خصوصی و سازگاری با اسناد پیش‌تر مصوب‌شده در مرکز ملی فضای مجازی کشور را رعایت کنند؛ اما هر یک از این نوع بات‌ها یک دستگاه مسئول دارد که توسط مرکز ملی فضای مجازی معین شده است.